Jeolojik Zamanlar

TYT Coğrafya: Jeolojik Zamanlar Konu Özeti

Jeolojik zamanlar, Dünya'nın 4.6 milyar yıllık tarihini inceleyen süreçlerdir. Bu dönemler, büyük coğrafi ve biyolojik değişikliklerle ayrılır. Jeolojik zamanlar dört ana başlık altında incelenir: Prekambriyen, Paleozoyik, Mesozoyik ve Senozoik. Her bir jeolojik zaman, yerkabuğu şekillenmesi, iklimsel değişiklikler ve canlı yaşamındaki evrimler açısından farklılık gösterir.

1. Jeolojik Zamanlar ve Özellikleri

Jeolojik zamanlar, Dünya'nın tarihsel gelişimini anlamak açısından büyük önem taşır. Bu zamanlar şu şekilde sınıflandırılır:

1.1. Prekambriyen (İlkel Zaman) – 4.6 Milyar - 542 Milyon Yıl Önce

Prekambriyen, Dünya tarihinin en uzun dönemidir ve Dünya'nın oluşum süreciyle başlar. Bu dönemde yer kabuğu oluşmaya başlamış, ilkel atmosfer ve denizler meydana gelmiştir.

• Yerkabuğu bu dönemde oluşmuştur.
• İlk tek hücreli canlılar (bakteriler, algler) ortaya çıkmıştır.
• Atmosferde oksijen birikmeye başlamıştır.

1.2. Paleozoyik (I. Zaman) – 542 Milyon - 252 Milyon Yıl Önce

Paleozoyik dönem, Dünya üzerinde ilk büyük yaşam formlarının ortaya çıktığı zamandır. Denizlerde balıklar, kara üzerinde ilk bitkiler ve hayvanlar görülmüştür.

• İlk kara bitkileri ve balıklar ortaya çıkmıştır.
• Appalaş ve Ural Dağları gibi ilk büyük kıvrım dağları oluşmuştur.
• Pangea adı verilen süper kıta bu dönemin sonlarına doğru oluşmuştur.
• Karbonifer devrinde geniş kömür yatakları oluşmuştur.

1.3. Mesozoyik (II. Zaman) – 252 Milyon - 66 Milyon Yıl Önce

Mesozoyik dönem, dinozorların ortaya çıktığı ve egemen olduğu dönemdir. Bu dönemde Pangea ikiye ayrılarak Laurasia ve Gondwana kıtalarını oluşturmuştur. Ayrıca bu dönemde okyanuslar genişlemiştir.

• Dinozorlar, sürüngenler ve ilk kuşlar ortaya çıkmıştır.
• Pangea iki büyük kıtaya ayrılmıştır: Laurasia (kuzey) ve Gondwana (güney).
• Atlas ve Hint Okyanusu oluşmaya başlamıştır.
• Dönemin sonunda büyük bir yok oluş gerçekleşmiş, dinozorlar yok olmuştur.

1.4. Senozoik (III. Zaman ve IV. Zaman) – 66 Milyon Yıl Önce - Günümüz

Senozoik dönem, memelilerin ve modern insanın ortaya çıktığı dönemdir. Ayrıca günümüz kıtalarının ve dağlarının şekillendiği, iklimin bugünkü haline yaklaştığı zaman dilimidir.

III. Zaman (Tersiyer) – 66 Milyon - 2.6 Milyon Yıl Önce

• Alpler, Himalayalar, Kayalık Dağları gibi büyük dağ sıraları bu dönemde oluşmuştur.
• Linyit, petrol, doğalgaz ve tuz yatakları bu dönemde oluşmuştur.
• İklim sıcak ve ılıman bir yapıya bürünmüştür.
• Memeliler ve kuşlar gelişmiş, ilk insansı canlılar ortaya çıkmıştır.

IV. Zaman (Kuaterner) – 2.6 Milyon Yıl Önce - Günümüz

• Buzul çağları ve buzul erimeleri bu dönemde yaşanmıştır.
• İnsan türü ortaya çıkmıştır.
• Bugünkü kıta ve iklim özellikleri belirgin hale gelmiştir.
• Büyük buzul erimeleri sonucunda deniz seviyeleri yükselmiş, bugünkü kıta ve deniz şekilleri oluşmuştur.

2. Türkiye’de Jeolojik Zamanlar

Türkiye'nin bugünkü yer şekilleri, özellikle III. ve IV. jeolojik zamanlarda (Tersiyer ve Kuaterner) oluşmuştur. Alp-Himalaya kıvrım sistemine dahil olan Türkiye, bu dönemde önemli tektonik hareketlere maruz kalmıştır.

• III. Zaman (Tersiyer): Türkiye’de linyit, petrol ve bor yatakları bu dönemde oluşmuştur. Ayrıca Alp-Himalaya dağ sistemi Türkiye’deki büyük dağların (Toroslar, Kuzey Anadolu Dağları) oluşumunu sağlamıştır.
• IV. Zaman (Kuaterner): Türkiye’nin bugünkü yer şekilleri bu dönemde belirgin hale gelmiştir. Buzul çağları sona ermiş, Ege Denizi ve Marmara Bölgesi bugünkü halini almıştır.

Hap Bilgiler

• Prekambriyen Dönemi: Dünya’nın oluşumu, ilk atmosfer ve okyanuslar bu dönemde oluşmuş, ilk tek hücreli canlılar ortaya çıkmıştır.
• Paleozoyik Dönemi: İlk kara bitkileri ve balıklar ortaya çıkmış, Pangea adı verilen süper kıta oluşmuştur. Ayrıca kömür yatakları bu dönemde meydana gelmiştir.
• Mesozoyik Dönemi: Dinozorların yaşadığı dönemdir ve Pangea'nın parçalanarak bugünkü kıtaların temelleri atılmıştır.
• Senozoik Dönemi: Modern dağların ve günümüz iklimlerinin oluştuğu dönemdir. Memeliler ve modern insan ortaya çıkmıştır.
• Türkiye’nin Yer Şekilleri: Türkiye’deki dağlar, linyit ve petrol yatakları III. Jeolojik Zaman’da oluşmuş, IV. Zaman’da bugünkü halini almıştır.

Soru Çözümü İçin İpuçları

• Zamanların Özellikleri: Her bir jeolojik zamanın temel özelliklerini ve bu dönemlerde meydana gelen önemli olayları öğrenin. Hangi canlıların hangi dönemde ortaya çıktığını ve büyük kıtasal hareketlerin hangi zamanda gerçekleştiğini unutmayın.
• Türkiye’nin Jeolojik Dönemleri: Türkiye'deki linyit, petrol yatakları ve dağların oluşumu gibi jeolojik olayların hangi zamanda meydana geldiğini kavrayın.
• Mesozoyik ve Dinozorlar: Mesozoyik dönemde dinozorların ortaya çıkıp yok olduğunu ve bu dönemde Pangea’nın ikiye ayrıldığını unutmayın.

Örnek Sorular ve Çözümleri

Örnek Soru 1:

Aşağıdaki jeolojik zamanlardan hangisinde dinozorlar ortaya çıkmış ve yok olmuştur?

1. Prekambriyen
2. Paleozoyik
3. Mesozoyik
4. Senozoik
5. Kuaterner

Çözüm: Dinozorlar, Mesozoyik döneminde ortaya çıkmış ve bu dönemin sonunda yok olmuştur. Doğru cevap: C şıkkı.

Örnek Soru 2:

Türkiye’de linyit ve petrol yatakları hangi jeolojik zamanda oluşmuştur?

1. Prekambriyen
2. Paleozoyik
3. Mesozoyik
4. Tersiyer (III. Zaman)
5. Kuaterner (IV. Zaman)

Çözüm: Türkiye’de linyit ve petrol yatakları Tersiyer (III. Zaman) döneminde oluşmuştur. Doğru cevap: D şıkkı.