Canlılar ve Çevre

1. Ekosistemler ve Biyomlar

Ekosistem, bir çevredeki tüm canlı ve cansız faktörlerin bir araya geldiği, dinamik bir sistemdir. Canlılar ve çevre arasındaki etkileşimler bu sistemlerin temelini oluşturur.

• Ekosistem: Belirli bir bölgede canlılar (bitkiler, hayvanlar, mikroorganizmalar) ve cansız çevre faktörleri (toprak, su, hava) arasındaki etkileşimlerin oluşturduğu doğal bir birimdir.
• Biyomlar: Dünya üzerindeki büyük ekosistem tipleridir ve iklim, bitki örtüsü gibi faktörlere göre sınıflandırılır. Örnekler: Tropikal yağmur ormanları, çöl, tundra.

 

2. Enerji Akışı ve Madde Döngüleri

Canlıların çevre ile olan etkileşimlerinde enerji ve madde döngüleri kritik rol oynar:

• Enerji Akışı: Ekosistemlerde enerji, güneşten bitkilere (producers) geçer, ardından herbivorlar (otoburlar) ve karnivorlar (etoburlar) tarafından tüketilir. Enerji, her trofik seviyede azalır.
• Madde Döngüleri: Su, karbon, azot ve fosfor gibi elementler, ekosistemlerde sürekli bir döngü içinde bulunur. Bu döngüler, canlıların ve çevrenin dengede kalmasını sağlar.

 

3. Popülasyon Dinamikleri

Popülasyon dinamikleri, canlı gruplarının büyüme, etkileşim ve dağılımını inceleyen bilim dalıdır:

• Popülasyon Büyüklüğü: Bir bölgede yaşayan birey sayısının zaman içindeki değişimi. Büyüme, doğum, ölüm oranları ve göç ile etkilenir.
• Taşıma Kapasitesi: Bir ekosistemde, çevresel kaynakların sunduğu maksimum birey sayısıdır. Bu sınır aşıldığında kaynaklar tükenir ve popülasyon azalır.
• Etki Mekanizmaları: Predatör-prey (av-avcı) ilişkileri, rekabet ve simbiyoz gibi etkileşimler popülasyon dinamiklerini etkiler.

 

4. Çevresel Faktörler

Canlıların yaşama koşullarını belirleyen çevresel faktörler, ekosistemlerin oluşumunda ve sürdürülebilirliğinde önemli rol oynar:

• Işık: Fotosentez için gerekli olan ışık, bitkilerin büyümesini ve dolayısıyla diğer canlıları etkiler.
• Sıcaklık: Canlıların yaşama koşullarını ve dağılımını etkiler. Her tür belirli sıcaklık aralığında en iyi şekilde yaşar.
• Nem ve Su: Su, yaşamın temel kaynağıdır ve canlıların hayatta kalması için gereklidir. Nem de bitkilerin ve diğer canlıların yaşamını etkiler.

 

 

Tablolar

Enerji Akışı ve Madde Döngüleri

Döngü	Özellikler	Örnekler
Su Döngüsü	Su buharlaşma, yoğunlaşma, yağış, sızma ve akış süreçlerini içerir.	Yağışlar, buharlaşma
Karbon Döngüsü	Karbondioksit değişimi, fotosentez ve solunum süreçlerini içerir.	Fotosentez, solunum
Azot Döngüsü	Azot gazı, amonyak ve nitratların dönüşümünü içerir.	Nitifikasyon, denitrifikasyon
Fosfor Döngüsü	Fosforun toprağa, bitkilere ve suya geçişini içerir.	Fosfatlar, çözünür fosfor

 

 

Popülasyon Dinamikleri

Özellik	Açıklama	Örnekler
Taşıma Kapasitesi	Bir ekosistemde mevcut kaynaklarla sürdürülebilir popülasyon büyüklüğü.	Çöl ekosistemleri
Popülasyon Büyüklüğü	Zaman içindeki doğum, ölüm ve göç oranlarına göre değişir.	İnsan nüfusu
Etki Mekanizmaları	Canlılar arasındaki etkileşimler, ekosistem dengelerini etkiler.	Av-avcı ilişkileri

 

 

Sınavda Çıkabilecek Noktalar

• Ekosistem ve Biyom Kavramları: Ekosistemlerin işleyişi, biyom türleri ve örnekleri.
• Enerji Akışı ve Madde Döngüleri: Enerji transferi, su, karbon, azot ve fosfor döngülerinin işleyişi.
• Popülasyon Dinamikleri: Popülasyon büyüklüğü, taşıma kapasitesi ve etkileşim mekanizmaları.
• Çevresel Faktörler: Işık, sıcaklık, nem ve suyun canlılar üzerindeki etkileri.

 

 

Örnek Sorular ve Çözümleri

1. Soru:

Soru: Ekosistemlerde enerjinin trofik seviyelerde nasıl değiştiğini açıklayın.

• A) Enerji her seviyede artar.
• B) Enerji her seviyede azalır.
• C) Enerji sabit kalır.
• D) Enerji yalnızca bir seviyede bulunur.

Cevap: B

Açıklama: Enerji, ekosistemlerde her trofik seviyede azalır. Güneşten bitkilere, bitkilerden otoburlara ve etoburlara geçerken, her adımda enerji kaybolur.

 

2. Soru:

Soru: Hangi madde döngüsü canlılar ve çevre arasında en hızlı şekilde geçiş yapar?

• A) Karbon Döngüsü
• B) Fosfor Döngüsü
• C) Azot Döngüsü
• D) Su Döngüsü

Cevap: D

Açıklama: Su döngüsü, buharlaşma, yoğunlaşma ve yağış gibi süreçlerle sürekli ve hızlı bir şekilde gerçekleşir.

 

3. Soru:

Soru: Popülasyonların taşıma kapasitesinin aşılması ne tür sonuçlar doğurur?

• A) Popülasyon artışı
• B) Kaynakların tükenmesi ve popülasyon azalması
• C) Kaynakların artışı
• D) Popülasyonun sabit kalması

Cevap: B

Açıklama: Taşıma kapasitesinin aşılması kaynakların tükenmesine neden olur ve bu da popülasyonun azalmasına yol açar.

 

4. Soru:

Soru: Çevresel faktörlerden hangisi bitkilerin fotosentez sürecini doğrudan etkiler?

• A) Sıcaklık
• B) Nem
• C) Su
• D) Işık

Cevap: D

Açıklama: Fotosentez için gerekli olan ışık, bitkilerin klorofil pigmentleri tarafından emilir ve bu süreçte doğrudan etkili bir faktördür.