İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı ve Geçiş Dönemi

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

Zaman Dilimi: İslamiyet’i kabul etmeden önceki dönem.

Özellikler:

• Sözlü Edebiyat: Edebiyat, ağırlıklı olarak sözlü geleneklerle aktarılmıştır.
• Şamanist İnançlar: Şamanizm ve diğer eski Türk inançlarının etkileri güçlüdür.
• Destanlar ve Efsaneler: Orhun Yazıtları ve diğer destanlar bu dönemin önemli eserlerindendir.
• Köktürk ve Uygur Yazıtları: Bu yazıtlar, dönemin dili ve kültürü hakkında bilgi verir.

Temsilciler:

• Yusuf Has Hacip: "Kutadgu Bilig" adlı eseriyle tanınır; devlet yönetimi ve ahlaki değerler üzerine yazılmıştır.
• Kaşgarlı Mahmud: "Divan-ü Lügat-it-Türk" adlı eseriyle Türk dilinin sözlüğünü oluşturmuş ve dönemin dilini yansıtmıştır.

Örnek Eserler:

• Orhun Yazıtları: Türklerin ilk yazılı eserleri arasında yer alır.
• Kutadgu Bilig: Ahlak ve yönetim üzerine yazılmış didaktik bir eser.
• Divan-ü Lügat-it-Türk: Türkçenin sözlüğü ve dil bilgisi üzerine bir çalışma.

 

Geçiş Dönemi (İslamiyet’in Kabulü Sonrası)

Zaman Dilimi: 11. yüzyıldan 15. yüzyıla kadar.

Özellikler:

• Arap ve Fars Etkisi: İslamiyet’in kabulüyle birlikte Arap ve Fars edebiyatlarının etkisi görülür.
• İslamî Temalar: Edebiyat eserlerinde İslamiyet ve onun değerleri işlenir.
• Sözlü ve Yazılı Edebiyat: Hem sözlü hem de yazılı edebiyat türleri gelişmiştir.

Temsilciler:

• Hoca Ahmed Yesevi: Tasavvuf edebiyatının öncüsüdür. "Divan-ı Hikmet" adlı eseriyle bilinir.
• Fuzuli: Aşıkane şiirleri ve gazelleri ile tanınır, "Leyla ile Mecnun" adlı mesnevisi önemlidir.
• Baki: Divan edebiyatının önemli şairlerinden biridir. Şiirlerinde aşk, doğa ve sosyal temaları işler.

Örnek Eserler:

• Divan-ı Hikmet: Hoca Ahmed Yesevi’nin tasavvuf içerikli şiirlerini içerir.
• Leyla ile Mecnun: Fuzuli’nin aşk temalı mesnevisi.
• Kanuni Divanı: Baki’nin divan şiirlerinden oluşan bir derleme.

 

 

Tablolar

1. İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı ve Geçiş Dönemi

Dönem	Zaman Dilimi	Özellikler	Temsilciler	Örnek Eserler
İslamiyet Öncesi	-	Sözlü edebiyat, şamanist inançlar, destanlar	Yusuf Has Hacip, Kaşgarlı Mahmud	Orhun Yazıtları, Kutadgu Bilig, Divan-ü Lügat-it-Türk
Geçiş Dönemi	11. yüzyıl - 15. yüzyıl	Arap-Fars etkisi, İslamî temalar, sözlü ve yazılı edebiyat	Hoca Ahmed Yesevi, Fuzuli, Baki	Divan-ı Hikmet, Leyla ile Mecnun, Kanuni Divanı

 

 

Hap Bilgiler

• İslamiyet Öncesi: Sözlü edebiyat, destanlar, şamanist etkiler, Orhun Yazıtları.
• Geçiş Dönemi: Arap-Fars etkisi, İslamî temalar, Hoca Ahmed Yesevi, Fuzuli, Baki, yazılı eserler.

 

 

Sınavda Çıkabilecek Noktalar

• Temsilciler ve Eserler: İslamiyet Öncesi ve Geçiş Dönemi’ndeki önemli yazar ve eserler.
• Eserlerin Türleri ve Temaları: Hangi dönemlerde hangi türlerin ve temaların öne çıktığını bilmek önemli.
• Edebiyat Akımları ve Etkileri: Arap ve Fars etkileri, İslamî temalar, şamanist inançların etkisi.

 

 

Örnek Sorular ve Çözümleri

1. Soru: İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı'nda hangi tür eserler ön plandadır?

• A) Roman ve hikaye
• B) Destanlar ve efsaneler
• C) Tiyatro eserleri
• D) Deneme ve makale

Cevap: B

Açıklama: İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı, sözlü gelenekle aktarılan destanlar ve efsanelerle tanınır.

 

2. Soru: Geçiş Dönemi Türk Edebiyatı'nın hangi özelliği belirgindir?

• A) Batı etkisi
• B) Arap ve Fars edebiyatlarının etkisi
• C) Sözlü edebiyat
• D) Şamanist inançlar

Cevap: B

Açıklama: Geçiş Dönemi, Arap ve Fars edebiyatlarının etkisi altında gelişmiştir.

 

3. Soru: Hoca Ahmed Yesevi'nin hangi eseri tasavvuf edebiyatının önemli örneklerinden biridir?

• A) Divan-ı Hikmet
• B) Leyla ile Mecnun
• C) Kutadgu Bilig
• D) Orhun Yazıtları

Cevap: A

Açıklama: "Divan-ı Hikmet" adlı eseri, Hoca Ahmed Yesevi’nin tasavvuf edebiyatına katkıda bulunmuştur.

 

4. Soru: Aşağıdaki yazar ve eser eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

• A) Fuzuli - Leyla ile Mecnun
• B) Baki - Kanuni Divanı
• C) Yusuf Has Hacip - Kutadgu Bilig
• D) Kaşgarlı Mahmud - Divan-ü Lügat-it-Türk

Cevap: B

Açıklama: Baki'nin "Kanuni Divanı" adlı eseri bulunmamaktadır; bu eser Fuzuli'ye aittir.