1. Dünya Savaşı

1. Dünya Savaşı (1914-1918), dünya tarihinin en büyük ve yıkıcı savaşlarından biridir. Savaş, Avrupa merkezli olarak başlamış ve kısa sürede dünya geneline yayılmıştır. Savaşın başlaması ve gelişimi, çeşitli siyasi, ekonomik ve sosyal dinamiklerin bir araya gelmesiyle mümkün olmuştur.

 

Nedenleri:

• Milliyetçilik: 19. yüzyıl boyunca Avrupa'da milliyetçilik akımları güçlendi. Özellikle Balkanlar'da ve Orta Avrupa'da yaşayan çeşitli milletler, kendi bağımsız devletlerini kurma isteğiyle büyük güçler arasında çatışmalara neden oldu. Bu milliyetçi hareketler, Avusturya-Macaristan ve Osmanlı İmparatorluğu gibi çok uluslu imparatorlukların istikrarını tehdit etti.
• Sömürgecilik: 19. yüzyılın sonlarına doğru Avrupa devletleri arasında yeni sömürgeler elde etme yarışı hızlandı. Özellikle İngiltere ve Fransa, Afrika ve Asya'da geniş sömürge imparatorlukları kurarken, Almanya ve İtalya gibi sonradan birleşmiş devletler de sömürgecilik yarışına katılmak istedi.
• Silahlanma Yarışı: 20. yüzyılın başlarında Avrupa devletleri arasında hızla artan silahlanma, savaş hazırlıklarını hızlandırdı. Devletler, ordularını ve donanmalarını güçlendirmek için büyük harcamalar yaparken, bu durum askeri teknolojilerin gelişmesine de yol açtı.
• İttifak Sistemleri: 20. yüzyılın başlarında Avrupa'da iki büyük ittifak sistemi oluştu: İtilaf Devletleri (İngiltere, Fransa, Rusya) ve İttifak Devletleri (Almanya, Avusturya-Macaristan, Osmanlı İmparatorluğu). Bu ittifaklar, ülkelerin birbirlerini savunma veya saldırı amaçlı gruplaşmalarına yol açtı ve savaşın yayılmasını kolaylaştırdı.

 

Savaşın Başlaması:

• Avusturya-Macaristan Veliahtı Franz Ferdinand'ın Suikastı: 28 Haziran 1914'te Saraybosna'da bir Sırp milliyetçi tarafından öldürülmesi, savaşı tetikleyen olay oldu. Bu suikast, Avusturya-Macaristan'ın Sırbistan'a savaş ilan etmesine ve ardından büyük güçlerin savaşa katılmasına neden oldu.

 

Önemli Cepheler:

• Batı Cephesi: Almanya, Fransa ve Belçika üzerinden ilerleyerek batıya doğru genişleme çabasında bulundu. Bu cephede siper savaşı yaygındı ve taraflar uzun süre karşılıklı mevzi savaşı yaptılar. Özellikle Verdun ve Somme Muharebeleri, büyük kayıplara yol açan savaşlardır.
• Doğu Cephesi: Almanya ve Avusturya-Macaristan, Rusya'ya karşı savaştı. Bu cephede hareketli savaşlar yaşandı ve Rusya, Bolşevik Devrimi'nin ardından savaştan çekildi.
• Çanakkale Cephesi: Osmanlı İmparatorluğu'nun İtilaf Devletlerine karşı büyük bir zafer kazandığı cephe. Mustafa Kemal Atatürk'ün askeri liderliği burada ön plana çıktı. İtilaf Devletleri'nin İstanbul'a ulaşma planları suya düştü.
• Ortadoğu Cephesi: Osmanlı İmparatorluğu ve Arap isyanları ile İngiliz destekli Araplar arasında geçen savaşlar. Bu cephede Arap yarımadası ve Mezopotamya'da yoğun çatışmalar yaşandı.

 

Savaşın Sonuçları:

• Versailles Antlaşması (1919): Almanya'nın ağır şartlarla barış antlaşmasını imzalaması, II. Dünya Savaşı'nın temellerini attı. Almanya, büyük toprak kayıplarına uğradı ve ağır savaş tazminatları ödemek zorunda kaldı.
• Osmanlı İmparatorluğu'nun Sonu: Osmanlı İmparatorluğu parçalandı ve modern Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasının yolu açıldı. Mondros Ateşkes Antlaşması ile Osmanlı fiilen sona erdi ve Kurtuluş Savaşı başladı.
• Yeni Devletler: Avrupa ve Orta Doğu'da yeni devletler kuruldu, sınırlar değişti. Çekoslovakya, Polonya, Yugoslavya gibi yeni devletler ortaya çıktı.
• Toplumsal ve Ekonomik Etkiler: Milyonlarca insan hayatını kaybetti ve dünya ekonomisi büyük zarar gördü. Savaş sonrası dönemde ekonomik krizler ve sosyal huzursuzluklar arttı. Kadınlar iş hayatına daha fazla katıldı ve sosyal değişimler hızlandı.

Wilson İlkeleri: ABD Başkanı Woodrow Wilson, savaşın sonunda barışın nasıl sağlanacağını belirlemek amacıyla 14 ilkeden oluşan bir program sundu. Bu ilkeler, uluslararası ilişkilerde adaletin sağlanmasını ve ulusların kendi kaderlerini tayin etmelerini öngörüyordu.

 

Barış Antlaşmaları:

• Versailles Antlaşması (1919): Almanya ile imzalanan bu antlaşma, Almanya'nın büyük toprak kayıplarına uğramasına ve ağır tazminatlar ödemesine neden oldu. Almanya'nın askeri gücü sınırlandırıldı ve ekonomik olarak zor duruma düştü.
• Sevr Antlaşması (1920): Osmanlı İmparatorluğu ile imzalanan bu antlaşma, Osmanlı'nın büyük toprak kayıplarına uğramasına ve Anadolu'da küçük bir bölgeye sıkışmasına yol açtı. Ancak, Türk Kurtuluş Savaşı ile bu antlaşma geçerliliğini yitirdi ve Lozan Antlaşması imzalandı.

 

Hap Bilgiler

• Trablusgarp Savaşı (1911-1912) ve Balkan Savaşları (1912-1913), I. Dünya Savaşı'nın fitilini ateşleyen çatışmalar olarak kabul edilir.
• Savaşın Başlangıcı: Avusturya-Macaristan Veliahtı Franz Ferdinand'ın suikastı (28 Haziran 1914), savaşın başlamasına neden olan kıvılcım oldu.
• Mustafa Kemal Atatürk: Çanakkale Savaşı'ndaki başarıları ile tanınan ve Türk milletinin bağımsızlık mücadelesine öncülük eden liderdir.
• Wilson İlkeleri: ABD Başkanı Woodrow Wilson'ın barış görüşmeleri sırasında sunduğu 14 ilke, savaş sonrası barışın ve yeni dünya düzeninin temellerini oluşturdu.

 

 

 

Tablo: I. Dünya Savaşı'nın İttifak ve İtilaf Devletleri

İtilaf Devletleri	İttifak Devletleri
İngiltere	Almanya
Fransa	Avusturya-Macaristan
Rusya	Osmanlı İmparatorluğu
İtalya (1915'ten sonra)	Bulgaristan
Japonya
ABD (1917'den sonra)

 

 

Örnek Soru ve Cevapları

1. Aşağıdakilerden hangisi I. Dünya Savaşı'nın nedenlerinden biri değildir?
   • A) Milliyetçilik
   • B) Sömürgecilik
   • C) Silahlanma Yarışı
   • D) Sanayi Devrimi

Cevap: D) Sanayi Devrimi

2. Çanakkale Savaşı'nın sonuçları arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
   • A) Osmanlı İmparatorluğu'nun savaşı kazanması
   • B) İstanbul'un işgal edilmesi
   • C) Mustafa Kemal Atatürk'ün ön plana çıkması
   • D) İtilaf Devletlerinin geri çekilmesi

Cevap: B) İstanbul'un işgal edilmesi

3. Versailles Antlaşması'nın Almanya üzerindeki etkilerinden hangisi yanlıştır?
   • A) Ağır savaş tazminatları
   • B) Toprak kayıpları
   • C) Askeri gücün artırılması
   • D) Ekonomik zorluklar

Cevap: C) Askeri gücün artırılması

4. Osmanlı İmparatorluğu'nun I. Dünya Savaşı'na katılmasının nedenleri arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
   • A) Kaybettiği toprakları geri almak
   • B) Güçlenmek
   • C) İttifak Devletleri'nin yanında yer almak
   • D) Barış antlaşmalarını imzalamak

Cevap: D) Barış antlaşmalarını imzalamak