Sözcükte Yapı

Konu Özeti

Sözcükte yapı, kelimelerin kök ve eklerden oluşan yapısını inceleyen bir konudur. Türkçede sözcükler kök ve eklerin birleşiminden oluşur. Ekler, kelimenin anlamını değiştirir veya işlevini belirler. Bu ekler iki ana kategoriye ayrılır: yapı ekleri ve biçim ekleri.

 

1. Kök:

• Bir kelimenin anlamını belirleyen ve üzerine ek eklenmeden önceki hâlidir.
• Örneğin: "yaz" (yazmak fiilinin kökü)

2. Yapı Ekleri:

• Kök kelimelere eklenerek yeni kelimeler oluşturur.
• İsimden İsim Yapma Ekleri: -lik, -ci, -ci (bakkal → bakkalcı)
• Fiilden İsim Yapma Ekleri: -me, -iş, -im (yüzmek → yüzme)
• İsimden Fiil Yapma Ekleri: -lA, -lAn (sahip → sahiplen)
• Fiilden Fiil Yapma Ekleri: -le, -i (yaz → yazı)

3. Biçim Ekleri:

• Kelimenin anlamını değiştirmeden yalnızca biçimini değiştirir.
• Çoğul Ekleri: -ler, -lar (kitap → kitaplar)
• İyelik Ekleri: -im, -in, -i, -imiz, -iniz, -leri (ev → evim, evler)
• Zamir Ekleri: -ki, -ki (bu → buradaki, oradaki)
• Belirtme Durum Eki: -i, -ı, -u, -ü (ev → evi)
• Yönelme Durum Eki: -e, -a (okul → okula)
• Ayrılma Durum Eki: -den, -dan (ev → evden)
• Kılınma Durum Eki: -de, -da (masa → masada)

 

 

Tablolar

Ekler	Tür	Örnek
Yapı Ekleri	İsimden İsim Yapma	bakkal → bakkalcı
	Fiilden İsim Yapma	yüzmek → yüzme
	İsimden Fiil Yapma	sahip → sahiplen
	Fiilden Fiil Yapma	yaz → yazı
Biçim Ekleri	Çoğul Ekleri	kitap → kitaplar
	İyelik Ekleri	ev → evim, evler
	Zamir Ekleri	bu → buradaki
	Belirtme Durum Eki	ev → evi
	Yönelme Durum Eki	okul → okula
	Ayrılma Durum Eki	ev → evden
	Kılınma Durum Eki	masa → masada

 

 

Hap Bilgiler

• Kök: Kelimenin anlamını belirler ve üzerine ek eklenmeden önceki hâlidir.
• Yapı Ekleri: Kök kelimelere eklenerek yeni kelimeler oluşturur ve kelimenin anlamını değiştirir.
• Biçim Ekleri: Kelimenin biçimini değiştirir, anlamını değiştirmeden kelimenin gramatikal işlevini belirler.

 

 

Sınavda Çıkabilecek Noktalar

• Kök ve eklerin tanımları ve işlevleri.
• Yapı eklerinin ve biçim eklerinin kullanıldığı örnekler.
• Kök ve eklerin sözcüklerin anlamını nasıl değiştirdiğini veya biçimini nasıl değiştirdiğini belirleme.

 

 

Örnek Sorular ve Çözümleri

1. Aşağıdaki kelimelerden hangisinde yapı eki kullanılmıştır?
   • A) Yazı
   • B) Kitaplar
   • C) Evler
   • D) Yüzme

Cevap: D) Yüzme
Açıklama: "Yüzme" kelimesindeki "-me" eki fiilden isim yapma ekidir ve burada yapı eki olarak kullanılmıştır.

2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde biçim eki kullanılmıştır?
   • A) Kitaplarım masanın üzerinde.
   • B) Yazacağım ödevleri unuttum.
   • C) Çocuklar dışarıda oynuyorlar.
   • D) Yüzme, en sevdiğim spor dalıdır.

Cevap: A) Kitaplarım masanın üzerinde.
Açıklama: "Kitaplarım" kelimesindeki "-ım" iyelik ekidir ve biçim ekidir.

3. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde kök ve eklerin doğru ayrımı yapılmamıştır?
   • A) Gidemezsin çünkü işim var.
   • B) Şirketler bu ay tatil yapacak.
   • C) Sınıfımızın köşesinde kitap var.
   • D) Oyuncular çok heyecanlıydı.

Cevap: B) Şirketler bu ay tatil yapacak.
Açıklama: "Şirketler" kelimesindeki "-ler" biçim ekidir, ancak "tatil yapacak" kısmında kök ve ek ayrımı bulunmuyor.

4. Aşağıdaki kelimelerden hangisinde zamir eki kullanılmıştır?
   • A) Kitaplar
   • B) Okulda
   • C) Buradaki
   • D) Yüzme

Cevap: C) Buradaki
Açıklama: "Buradaki" kelimesindeki "-ki" zamir ekidir ve özel yer belirten bir ek olarak kullanılmıştır.