Basınç

<h3>TYT Fizik: Basınç Konu Özeti</h3>

<p>Basınç, bir yüzeye dik olarak uygulanan kuvvetin, birim yüzey alanına düşen miktarıdır. Hem katılarda, hem sıvılarda, hem de gazlarda farklı şekillerde incelenir. Bu konuda basıncın tanımı, birimleri, farklı maddelerdeki basınç ilişkileri ve formüller ele alınacaktır.</p>

<h4>1. Basınç Nedir?</h4>

<p>Basınç, birim yüzeye uygulanan dik kuvvet olarak tanımlanır ve şu formülle hesaplanır:</p>

<p><strong>Basınç (P) = Kuvvet (F) / Yüzey Alanı (A)</strong></p>

<ul>
    <li>P: Basınç (Pascal - Pa)</li>
    <li>F: Kuvvet (Newton - N)</li>
    <li>A: Yüzey alanı (metrekare - m²)</li>
</ul>

<p>Basınç, yüzey alanı küçüldükçe artar. Aynı kuvvetin daha küçük bir alana uygulanması, daha büyük basınca neden olur. Örneğin, bir iğnenin ucu küçük olduğu için büyük basınç uygular ve batabilir, ancak geniş bir cisim aynı kuvvetle bastırıldığında batmaz.</p>

<h4>2. Katılarda Basınç</h4>

<p>Katılarda basınç, bir cismin ağırlığının temas ettiği yüzeye yaptığı etkidir. Katılarda basınç kuvveti cisimlerin ağırlığı ile orantılıdır. Bir katı cismin basıncı şu formülle hesaplanır:</p>

<p><strong>P = G / A</strong></p>

<ul>
    <li>P: Basınç (Pa)</li>
    <li>G: Ağırlık (N) (G = m × g)</li>
    <li>A: Yüzey alanı (m²)</li>
</ul>

<h4>3. Sıvılarda Basınç</h4>

<p>Sıvılar, bulundukları kabın her noktasına basınç uygular. Sıvının derinliği arttıkça basınç artar. Sıvıların basıncı, sıvının derinliği ve yoğunluğu ile doğru orantılıdır. Sıvılarda basınç şu formülle hesaplanır:</p>

<p><strong>P = h × d × g</strong></p>

<ul>
    <li>P: Basınç (Pa)</li>
    <li>h: Sıvının yüksekliği (m)</li>
    <li>d: Sıvının yoğunluğu (kg/m³)</li>
    <li>g: Yerçekimi ivmesi (9.8 m/s²)</li>
</ul>

<p>Sıvılarda basınç kabın şekline bağlı değildir; sadece sıvının derinliği ve yoğunluğu etkilidir. Aynı sıvı aynı derinlikte farklı kaplarda olsa bile, basınç değişmez.</p>

<h4>4. Gazlarda Basınç</h4>

<p>Gazlar da sıvılar gibi her yöne basınç uygular. Gazların basıncı, moleküllerin kap duvarlarına çarpması sonucu oluşur. Gaz basıncı, sıcaklık ve hacim ile doğrudan ilişkilidir. Gazların basıncı şu yasalarla açıklanır:</p>

<ul>
    <li><strong>Boyle Yasası:</strong> Sabit sıcaklıkta, bir gazın basıncı hacmiyle ters orantılıdır. <strong>P₁ × V₁ = P₂ × V₂</strong></li>
    <li><strong>Charles Yasası:</strong> Sabit basınçta, bir gazın hacmi sıcaklıkla doğru orantılıdır. <strong>V₁ / T₁ = V₂ / T₂</strong></li>
</ul>

<h4>5. Atmosfer Basıncı</h4>

<p>Dünya’yı çevreleyen hava tabakası, yer yüzeyine atmosfer basıncı uygular. Deniz seviyesinde atmosfer basıncı yaklaşık olarak 101,325 Pa (1 atm) kabul edilir. Yüksekliğe çıkıldıkça atmosfer basıncı azalır.</p>

<h3>Hap Bilgiler</h3>
<ul>
    <li>Basınç, kuvvetin birim alana uyguladığı etkidir. Yüzey alanı küçüldükçe basınç artar.</li>
    <li>Katılarda basınç ağırlık ile yüzey alanına bağlıdır. Küçük bir alana uygulanan büyük kuvvet, daha yüksek basınç oluşturur.</li>
    <li>Sıvılarda basınç derinlikle artar. Derinlik ve sıvı yoğunluğu basıncı etkiler, kabın şekli basıncı değiştirmez.</li>
    <li>Gazlarda basınç, gaz moleküllerinin çarpışmaları ile oluşur ve sıcaklık ile doğrudan ilişkilidir.</li>
</ul>

<h3>Soru Çözümü İçin İpuçları</h3>
<ul>
    <li><strong>Katılarda Basınç Soruları:</strong> Cismin ağırlığını ve temas ettiği alanı dikkate alın, ağırlık arttıkça veya alan küçüldükçe basınç artar.</li>
    <li><strong>Sıvılarda Basınç Soruları:</strong> Sıvının derinliği ve yoğunluğu önemli parametrelerdir. Derinlik arttıkça sıvı basıncı da artar.</li>
    <li><strong>Gaz Basıncı Soruları:</strong> Boyle ve Charles yasalarını kullanarak sıcaklık, hacim ve basınç değişimlerini hesaplayın.</li>
</ul>

<h4>Örnek Sorular ve Çözümleri</h4>

<h5>Örnek Soru 1:</h5>
<p>50 N ağırlığındaki bir kutu, 2 m²'lik bir yüzeye yerleştiriliyor. Kutunun yüzeye yaptığı basıncı hesaplayın.</p>

<p><strong>Çözüm:</strong></p>
<p>Basınç formülü: P = G / A</p>
<p>Ağırlık (G) = 50 N, Yüzey alanı (A) = 2 m²</p>
<p>P = 50 N / 2 m² = 25 Pa</p>

<p>Kutunun yüzeye yaptığı basınç 25 Pascal’dır.</p>

<h5>Örnek Soru 2:</h5>
<p>Derinliği 10 metre olan bir suyun dibindeki basıncı hesaplayın. (Suyun yoğunluğu 1000 kg/m³, g = 9.8 m/s²)</p>

<p><strong>Çözüm:</strong></p>
<p>Sıvı basıncı formülü: P = h × d × g</p>
<p>Derinlik (h) = 10 m, Yoğunluk (d) = 1000 kg/m³, Yerçekimi (g) = 9.8 m/s²</p>
<p>P = 10 m × 1000 kg/m³ × 9.8 m/s² = 98,000 Pa</p>

<p>Suyun dibindeki basınç 98,000 Pascal’dır.</p>