Hücre ve Organelleri

TYT Biyoloji: Hücre ve Organelleri Konu Özeti

Hücre, canlıların en küçük yapı ve işlev birimidir. Tüm biyolojik süreçler hücre içinde gerçekleşir. Hücre, prokaryot ve ökaryot olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Bu bölümde hücrenin yapısı, organelleri ve görevleri ele alınacaktır.

1. Hücre Teorisi

Hücre teorisine göre:

• Tüm canlılar bir veya daha fazla hücreden oluşur.
• Hücre, canlıların temel yapı ve işlev birimidir.
• Tüm hücreler, önceden var olan hücrelerden bölünerek oluşur.

2. Hücre Çeşitleri

Hücreler yapısal özelliklerine göre iki ana gruba ayrılır:

• Prokaryot Hücreler: Zarla çevrili çekirdekleri ve zarla çevrili organelleri bulunmayan hücrelerdir. Bakteri ve arkeler prokaryot hücre yapısına sahiptir.
• Ökaryot Hücreler: Zarla çevrili çekirdekleri ve çeşitli zarla çevrili organelleri bulunan hücrelerdir. Bitki, hayvan, mantar ve protist hücreleri ökaryot yapıya sahiptir.

3. Hücre Zarı

Hücre zarı, hücreyi çevreleyen ve hücre içi ile dışı arasındaki madde alışverişini kontrol eden yapıdır. Hücre zarının yapısı şu şekildedir:

• Lipit Çift Tabakası: Fosfolipitlerden oluşan iki katmanlı bir yapıdır. Bu yapı hücre zarına seçici geçirgenlik özelliği kazandırır.
• Proteinler: Taşıyıcı, kanal veya reseptör görevleri yapar. Hücre zarında madde taşınmasında önemli rol oynar.

4. Çekirdek

Çekirdek, ökaryot hücrelerin yönetim merkezidir ve genetik bilgiyi taşır. Çekirdeğin içinde DNA bulunur ve burada hücrenin tüm işlevlerini kontrol eden genetik bilgi depolanır.

• Çekirdek Zarı: Çift katlı zar yapısına sahiptir ve üzerinde porlar bulunur. Bu porlar sayesinde çekirdek ile sitoplazma arasında madde alışverişi gerçekleşir.
• Nükleolus: Çekirdek içinde bulunan yoğun bölgede ribozomların üretimi gerçekleşir.

5. Organeller ve Görevleri

Hücre içinde belirli işlevleri yerine getiren yapı ve organellere hücre organelleri denir. Ökaryot hücrelerde zarla çevrili organeller bulunurken, prokaryot hücrelerde bu organeller yoktur.

• Ribozom: Protein sentezinin yapıldığı organeldir. Hem prokaryot hem de ökaryot hücrelerde bulunur.
• Endoplazmik Retikulum (ER): Hücre içinde madde taşınmasını sağlar. İki türü vardır:
  • Granüllü ER: Üzerinde ribozomlar bulunur ve protein sentezinde görev alır.
  • Granülsüz ER: Lipid sentezi ve madde taşınmasında görev yapar.
• Golgi Aygıtı: Hücrede salgı maddelerinin paketlenip, taşınmasını sağlar. Ayrıca hücre zarının yenilenmesine katkıda bulunur.
• Lizozom: Hücre içi sindirimde görev alır. Yıpranmış hücre yapılarının ve büyük moleküllerin parçalanmasında kullanılır. Genellikle hayvan hücrelerinde bulunur.
• Mitokondri: Hücrede enerji üretiminin gerçekleştiği organeldir. Mitokondride solunum reaksiyonlarıyla ATP üretimi gerçekleşir.
• Kloroplast: Bitki hücrelerinde fotosentezin gerçekleştiği organeldir. Güneş ışığını kullanarak organik madde sentezi yapar.
• Sentrozom: Hayvan hücrelerinde bölünme sırasında iğ ipliklerini oluşturur ve hücre bölünmesinde görev alır.
• Vakuol (Koful): Hücrede depolama ve madde taşınmasında görev alır. Bitki hücrelerinde büyük merkezi vakuol bulunur.

6. Sitoplazma ve Hücre İskeleti

Sitoplazma: Hücre zarı ile çekirdek arasında bulunan, organellerin yer aldığı yarı akışkan yapıdır. Hücre içindeki biyokimyasal tepkimeler burada gerçekleşir.

Hücre İskeleti: Hücreye şekil verir ve organellerin yer değiştirmesinde görev alır. Mikrotübüller, mikrofilamentler ve ara filamentlerden oluşur.

Hap Bilgiler

• Hücre, canlıların en küçük yapı ve işlev birimidir. Hücre teorisine göre, tüm canlılar hücrelerden oluşur ve hücreler bölünerek çoğalır.
• Prokaryot hücreler, çekirdek ve zarlı organellere sahip değildir, ökaryot hücrelerde ise çekirdek ve zarlı organeller bulunur.
• Ribozomlar, hem prokaryot hem de ökaryot hücrelerde bulunur ve protein sentezi yapar.
• Mitokondri enerji üretiminde görev alırken, kloroplast fotosentez yapar ve sadece bitki hücrelerinde bulunur.
• Golgi aygıtı, salgı maddelerini paketler ve hücre zarı yenilenmesine katkı sağlar.

Soru Çözümü İçin İpuçları

• Organellerin görevleri: Hücre organellerinin işlevlerini iyi öğrenin. Örneğin, mitokondri enerji üretir, ribozom protein sentezler, lizozom ise hücre içi sindirim yapar.
• Prokaryot ve Ökaryot Hücre Farkı: Prokaryot hücrelerde çekirdek ve zarlı organeller olmadığını, ökaryot hücrelerde ise bu yapılar olduğunu unutmayın.
• Bitki ve Hayvan Hücreleri Farkı: Kloroplast, merkezi vakuol ve hücre duvarı bitki hücresinde bulunurken, hayvan hücresinde bulunmaz. Sentrozom ise hayvan hücresinde bulunur.

Örnek Sorular ve Çözümleri

Örnek Soru 1:

Hangisi hem prokaryot hem de ökaryot hücrelerde bulunan bir organeldir?

1. Kloroplast
2. Golgi aygıtı
3. Lizozom
4. Mitokondri
5. Ribozom

Çözüm: Ribozom, hem prokaryot hem de ökaryot hücrelerde bulunan organeldir. Diğer organeller yalnızca ökaryot hücrelerde bulunur. Doğru cevap: E şıkkı.

Örnek Soru 2:

Aşağıdaki organellerden hangisi bitki hücresine özgüdür?

1. Lizozom
2. Kloroplast
3. Ribozom
4. Sentrozom
5. Mitokondri

Çözüm: Kloroplast, fotosentez yapan bitki hücrelerinde bulunur. Hayvan hücrelerinde bulunmaz. Doğru cevap: B şıkkı.